Eén woordje maar

Zorgvuldige vertaling van Bijbelse kernwoorden vraagt veel studie

Wereldwijd werken verschillende vertalers aan een Oudtestamentisch vertaalwoordenboek. Dit woordenboek helpt vertalers om belangrijke woorden, de zogenaamde kernwoorden, zorgvuldig te vertalen. Zo blijft het eigene van het woord uit de grondtaal behouden en is het tegelijk begrijpelijk in de vertaling. Dat vraagt om zorgvuldige studie.

Door Dick Kroneman

De achterliggende tijd heb ik me verdiept in de betekenis van het Hebreeuwse woord chesed. Dat woord wordt in de Statenvertaling vaak vertaald als ‘goedertierenheid’, ‘weldadigheid’ of soms als ‘barmhartigheid’. Op veel plaatsen komt de betekenis van dit woord in de buurt van ‘verbondstrouw’ of van ‘trouw’ in meer algemene zin.

Kernbetekenis

Het artikel over chesed in het vertaalwoordenboek besteedt aandacht aan verschillende betekenissen van dit Bijbelse kernwoord. Daarbij komen de volgende vragen aan de orde: Gaat het bij dit woord vooral om een vriendelijke gezind zijn? Of is het een daad van goedwilligheid? Staat het vervullen van een bepaalde plicht of verwachting centraal? En hoe zit het met betekeniselementen als trouw, solidariteit en betrokkenheid? De centrale betekenis van het woord wordt meestal sterk bepaald door het tekstverband waarin het woord voorkomt. Verder komt de vraag naar voren hoe het begrip chesed zich verhoudt tot andere Bijbelse begrippen die een soortgelijke betekenis hebben zoals genade, liefde en barmhartigheid. Hoe kunnen deze begrippen zodanig vertaald worden dat ze niet alleen de kernbetekenis goed weergeven maar ook duidelijk van elkaar onderscheiden blijven?

Eigene

Het eigene van het Oudtestamentische vertaalwoordenboek komt vooral op twee punten naar voren. In de eerste plaats besteedt het niet alleen aandacht aan taalkundige en theologische aspecten, maar ook aan de culturele samenhang waarin de woorden voorkomen. Daarnaast wordt duidelijk aandacht besteed aan vertaalproblemen met betrekking tot deze kernwoorden. Wat de culturele samenhang van het woord chesed betreft, valt het bijvoorbeeld op dat de persoon die chesed verleent aan een ander vaak een hogere sociale status heeft. Er zijn echter uitzonderingen (zoals Ruth 1: 8b). Gaat het in zulke gevallen dan om het vervullen van een plicht? Of gaat het om een vrijwillige daad van liefde of welwillendheid die de normale culturele verwachting overtreft?

Veel woorden

In veel talen heb je meer dan één woord nodig om het begrip chesed te vertalen. In het Indonesisch worden bijvoorbeeld twee woorden gebruikt die ‘getrouwe liefde’ betekenen. In de Una-taal heb je zelfs een hele zin nodig om dit Bijbelse kernwoord getrouw en duidelijk te vertalen. Dergelijke studie vraagt veel tijd, maar die is het waard. Het ondersteunt de getrouwe vertaling van Gods Woord en dient zo Zijn gemeente wereldwijd.

Eerder verschenen in Paulus 365 - januari 2019