Bijgeloof in een religieus gewaad

Leer en leven van de Albanees-orthodoxe Kerk

Zondag. Al vroeg luiden de kerkklokken. Vanaf acht uur zijn orthodoxe kerken open. De meeste bezoekers blijven een minuut of tien. Ze buigen voor de iconenwand, steken een kaars aan, kussen een aantal iconen (symbolische afbeeldingen van heiligen) en doen een gebed. Enkelen, meest ouderen, doen dat elke zondag. De anderen alleen op hoogtijdagen.

Door Gerard Wassink

De orthodoxie is de oudste religie van Albanië. Orthodoxen wonen in de zuidelijke helft van Albanië, waar ook Delvinë en Tepelenë liggen. Het noorden werd na het schisma van 1054 Rooms-katholiek. Orthodoxe christenen zijn meestal keurige mensen, trots op hun oude geloof. Sommigen komen de tradities na, maar gaan daar niet vaak voor naar de kerk. Zelfs een Bijbel heeft men niet in huis. Delvinë en Tepelenë hebben geen eigen priester. De orthodoxe kerk heeft nog onvoldoende vervangers voor de honderden priesters die onder het communisme om het leven zijn gekomen. Tegen betaling komt de priester uit Sarandë of Gjirokastër een huwelijk sluiten of een begrafenis leiden.

Nabijheid

In de dienst zegt de orthodoxe christen de nabijheid van God te ervaren. En de nabijheid van de apostelen en de kerkvaders, door middel van de geschilderde iconen aan de koorwand, de muren en het plafond. Monotoon leest de voorlezer oude woorden, uit de Bijbel (soms in het Grieks) en uit geschriften van kerkvaders uit de eerste eeuwen. De priester gaat rond met een grote Bijbel met zilverbeslag, de wijwaterkwast en reukwerk. Tenslotte houdt hij de weinige belangstellenden het mysterie van het Avondmaalsbrood voor. Preken doet hij niet.
Pasen is het grote feest van de orthodoxe kerk. Christus’ opstanding staat centraal in de godsdienstbeleving. In de paasnachtdienst is de priester de drager van het licht. Met zijn meterhoge kaars ontsteekt hij bij honderden mensen het licht op hun meegebrachte kaarsen. Ondertussen houdt hij een korte paaspreek.
Een groots moment is het sacrament van de kinderdoop. Het kind van één tot drie jaar wordt in een bad met water en olie gedompeld. Aangenomen wordt dat de erfzonde nu vergeven is. Het krijgt het kruisteken op het voorhoofd gezalfd. Als het kind trouw blijft aan de tradities van de kerk, wordt het de goddelijke natuur deelachtig, zo luidt de orthodoxe leer.
De orthodoxie is een cultuur van beleving van het hogere, het heilige en het gezamenlijke. Dat bevat leerzame elementen, maar we zijn teleurgesteld dat de persoonlijke omgang met de Heere lijkt te ontbreken. In onze periode in Delvinë, van 2005 tot 2009, hebben we geen orthodoxe mensen ontmoet die spraken over een persoonlijk geloof in Christus. Des te verrassender was de ontmoeting met een oude man in oktober 2014, voorheen leider in de orthodoxe kerk van Tepelenë. Hij vertelde bewogen dat hij zondaar voor God geworden was, daarom lange tijd niet deel had durven nemen aan het sacrament en ten slotte rust gevonden had in het bloed van Christus. Zijn gedichten getuigen daarvan.

Open Bijbel

Tijdens een bezoek aan de priesteropleiding ontstond bij een les dogmatiek een open gedachtewisseling over de zondeval, het verlies van Gods beeld en het deelachtig worden van de goddelijke natuur (2 Petr. 1: 4). We werden het niet eens, maar de openheid heeft me verrast, en ook de uitnodiging om terug te komen.
De Albanese aartsbisschop wil dat er gepreekt wordt en dat preken gericht zijn op berouw en het kennen van Christus. Hoeveel van de priesters en de leden dat beoefenen weet ik niet, maar het kan zijn dat Gods Geest ook daarin werkzaam is.
Opvallend is dat protestanten, afkomstig uit de orthodoxe kerk, mild zijn in hun oordeel over deze kerk. Eeuwenlang was er in grote delen van Oost-Europa geen andere vorm van christelijk geloof. Zou Gods Geest geen mensen kunnen bereiken met dat wat vanuit de Bijbel overgebleven is? Wat zou het een voorrecht zijn als we vanuit de reformatorische traditie de kern van het apostolisch geloof met hen mochten doordenken, bij een open Bijbel. Wat zou het goed zijn als we samen de brief aan de Hebreeën zouden verstaan: Hierom, heilige broeders, die der hemelse roeping deelachtig zijt, aanmerkt den Apostel en Hogepriester onzer belijdenis, Christus Jezus; Die getrouw is Degene, Die Hem gesteld heeft, gelijk ook Mozes in geheel zijn huis was. Want Deze is zoveel meerder heerlijkheid waardig geacht dan Mozes, als degene, die het huis gebouwd heeft, meerder eer heeft, dan het huis (Hebr. 3: 1-3).

 

Hoe te waarderen?

Als protestantse kerken delen we met de orthodoxie de Apostolische Geloofsbelijdenis, de Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel. Ook kennen we beiden het ‘Onze Vader’. De kerkvaders hebben de verhevenheid van de Drie-enige God, de menswording van Christus en de Persoon van de opgestane Christus in diepzinnige woorden beleden; eerbiedige woorden die meer inhoud hebben dan de latere tradities, zoals het vereren van iconen. Zie eens hoe vaak Calvijn naar de kerkvaders verwijst! Opvallend binnen de orthodoxie is echter de het feit dat er weinig aandacht is voor Augustinus, de verbindingsschakel tussen de Vroege Kerk en de Reformatie.
We proeven bij de orthodoxie een verschijningsvorm van de ene, heilige, algemene Kerk. Heimwee naar deze eenheid brengt sommige protestanten ertoe om over te gaan naar de orthodoxe kerk.
Als reformatorische christenen betreuren we de ondergeschikte plaats van het Woord en wijzen we hun visie op Maria, de heiligen, de iconen, de sacramenten af. We spreken tegen dat genade de instemming van de mens vraagt. Triest is de openheid naar bijgeloof: een invalspoort voor het oude heidendom.

Eerder verschenen in Paulus 351 - maart 2016