Het buitengesloten midden

Zicht op Gods macht bij tegenslagen in het leven

Hoe komt het dat sommige mensen op het zendingsveld ’s zondags gewoon in de kerk zitten, maar door de week hun heil zoeken bij een wonderdokter die er occulte praktijken op na houdt? De Amerikaanse missioloog Paul G. Hiebert (1933-2007), zelf jarenlang zendeling in India, bedacht zo’n vijfentwintig jaar geleden een theorie om deze tegenstrijdigheid te verklaren. Zijn theorie is bekend geworden als ‘de zwakte van het buitengesloten midden’.

Door Dick Kroneman

Volgens Hiebert is de genoemde tegenstrijdigheid te wijten aan het optreden van westerse zendelingen die te weinig oog hebben gehad voor de werkelijkheid van de geestenwereld. De zendelingen spraken bij de evangelieverkondiging wel over de boodschap van vergeving en eeuwig leven door Jezus Christus, maar gingen meestal voorbij aan de boodschap dat Christus de overwinning heeft behaald op de machten van de duisternis. Behalve Heiland is Jezus echter ook Heelmeester Die zieke mensen gezond kan maken.  

Moderne denken

Westerse zendelingen waren, volgens Hiebert, kinderen van hun tijd en sterk beïnvloed door het moderne denken. Dat denken werd gekenmerkt door een mechanisch wereldbeeld en een ontkennen of negeren van geestelijke machten. Dat is volgens Hiebert de reden dat veel westerse zendelingen de geestenwereld van mensen in Azië en Afrika niet serieus hebben genomen. Vandaar dat veel van hun toehoorders ‘s zondags naar de kerk gaan om daar het Evangelie te horen met het oog op hun ziel en zaligheid. Maar door de weeks blijven ze naar de wonderdokter gaan om geholpen te worden aan hun lichamelijke kwalen.
De theorie van Hiebert heeft in de loop van de tijd veel zendelingen aan het denken gezet. Dat heeft eraan bijgedragen dat er meer aandacht is gekomen voor de rol van geestelijke machten op het zendingsveld. Dat is op zichzelf een goede zaak. Er is echter toch ook wel het nodige af te dingen op deze theorie. De zwakte van het buitengesloten midden, dat er geen aandacht is voor de wereld tussen de onzichtbare geesteswereld en de verklaarbare werkelijkheid, komt namelijk niet alleen voor in zendingssituaties waarin blanke zendelingen een belangrijke rol spelen. Het komt ook voor in situaties waarin er geen enkele directe betrokkenheid is geweest van blanke zendelingen. En omgekeerd is het bepaald geen uitzondering dat westerse zendelingen juist wel veel aandacht hebben besteed aan het zogenaamde ‘buitengesloten’ midden. Daardoor komt Hieberts theorie voor een belangrijk deel op losse schroeven te staan.

Gereformeerde leer

Juist onder zendelingen met een gereformeerde achtergrond tref je vaak een evenwichtige benadering aan. Evangelieverkondiging gaat hand in hand met aandacht voor de fysieke noden van de mens. De werkelijkheid van de machten der duisternis wordt niet ontkend. De macht van God de Almachtige is echter veel groter en de boodschap van de overwinning van Christus over de machten behoort tot de kern van het Evangelie. Tegelijkertijd wordt ook de realiteit van ziekte, dood en lijden niet ontkend. Deze zijn een gevolg van de zonde en spelen onder Gods voorzienigheid een blijvende rol in het leven van elk mens, inclusief dat van Gods kinderen. De volkomen verlossing van lichaam en ziel ligt nog in het verschiet en breekt pas aan als Christus terugkomt op de wolken van de hemel.
De klassiek gereformeerde leer laat in het spoor van de Bijbel zelf geen enkele ruimte voor een buitengesloten midden (vergelijk Zondag 10 van de Heidelbergse Catechismus). Ziekte en gezondheid vallen onder de heerschappij van God en van Christus. En niet alleen op zondag maar gedurende elke dag van de week is God nabij eenieder die Hem aanroept. Dat is een belangrijke les voor mensen ver weg overzee die genezing van een wonderdokter verwachten. Het is evenzeer een beschamende en een bemoedigende les voor mensen in Nederland die zondag in de kerk zitten, maar door de week of in het weekend ‘elders’ hulp en verlossing zoeken.

Gespleten hart

Er is veel voor te zeggen om het probleem dat Hiebert signaleerde vooral te zien als een uiting van ‘het gespleten hart’. Het probleem van het gespleten hart komt overal ter wereld voor. Het is een gevolg van zonde, ongeloof en kleingeloof. God helpt naar onze smaak vaak veel te laat of helemaal niet als het gaat om ziekte, lijden en andere vormen van tegenslag. Daarom zijn we van nature geneigd om onze hulp op deze punten elders te zoeken. Op die manier sluiten we God buiten het geestelijke middenveld waar ziekte, lijden en tegenslag wordt ervaren, en waar de machten van de duisternis uitermate actief kunnen zijn.
Het ‘buitengesloten midden’, zoals dat voorkomt in het moderne denken, is een onbijbels begrip. Geestelijke machten spelen wel degelijk een rol in het geestelijke en sociale leven, in Nederland en overzee. We mogen die machten niet ontkennen of negeren. Aan de andere kant moeten we die machten ook weer niet overschatten. Ze zijn door Christus overwonnen. Dat betekent dat eenieder die door het oprecht geloof met Christus is verbonden mag delen in de overwinning op de machten, nu in beginsel, en straks bij de wederkomst van Christus volledig en volkomen.

Balans

Inmiddels lijkt in sommige kringen de balans weer helemaal te zijn doorgeslagen naar de andere kant. Sommige mensen zien achter elke tegenslag een aanval van de duivel en zijn handlangers. Geloof in engelen en demonen viert hoogtij in het geestelijke klimaat van vandaag de dag. Dat geloof komt echter lang niet altijd overeen met wat de Bijbel leert over engelen en duivelen. Het ‘buitengesloten midden’ heeft dan plaats gemaakt voor een ‘uitvergroot midden’, waarin engelen en duivelen het zicht benemen op Jezus Christus, de enige Middelaar tussen God en de mensen, en het Hoofd van de legermacht van de engelen. En dat heeft altijd schadelijke gevolgen.

Eerder verschenen in Paulus 338 - november 2013