Schriftgebruik en samenwerken

Bijbelvertalers krijgen ook training in sociale vaardigheden

Ouderling Zeth Nabyal had veel invloed op het vertaalwerk. In december 2012 overleed hij. Hij was voorzitter van de kerkenraad in Sentani en voorzitter van het Una-vertaalcomité. Vertaler Gipson Malyo neemt als ouderling een groot deel van het gemeentewerk op zich. Maar wie zet nu zijn schouders onder het vertaalproject? Een schets van de stand van zaken van het bijbelvertaalwerk op Papoea anno 2014 en van het werk van familie Kroneman.

Door Dick Kroneman

Papoea is een reusachtig eiland op de grens van Azië en Oceanië. De oorspronkelijke bewoners in het westelijke deel, dat politiek en cultureel gezien bij Indonesië hoort, spreken samen meer dan 275 verschillende stamtalen. In ongeveer vijftig talen is er inmiddels een Nieuwe Testament beschikbaar. In een zestal stamtalen is bovendien een compleet Oude Testament verschenen. Westerse zendingswerkers (vertaalkundigen) en plaatselijke vertalers hebben een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van al deze vertalingen.
De nationale taal van Papoea is het Indonesisch. In deze taal bestaat al een Bijbelvertaling. Ongeveer de helft van de Papoea-bevolking in de binnenlanden kan echter niet goed lezen in het Indonesisch. Vooral in geïsoleerde gebieden voorziet een Bijbelvertaling in de stamtaal daarom nog steeds in een grote behoefte.

Taakverschuiving

Op dit moment wordt bijbelvertaalwerk gedaan in meer dan vijftig stamtalen in het Indonesische deel van Papoea. Dit werk valt voor een groot deel onder verantwoordelijkheid van plaatselijke kerken en organisaties. De afgelopen vijfentwintig jaar zijn er veel Papoea-vertalers opgeleid. De taak van westerse vertaalkundigen is steeds meer verschoven naar ondersteuning en begeleiding van het vertaalwerk.
Samen met mijn vrouw Margreet ben ik inmiddels zesentwintig jaar werkzaam op Papoea. In de beginperiode hielden we ons vooral bezig met alfabetiseringswerk in de Una-taal. Alfabetiseringswerk is een belangrijke basis voor het vertalen van de Bijbel. We hebben Una-onderwijzers opgeleid, die op hun beurt mensen in hun dorp leerden lezen en schrijven. Honderden kinderen en volwassenen hebben in de loop van de tijd het alfabetiseringsonderwijs in de Una-taal met succes gevolgd. Op dit moment kan ongeveer vijfenveertig procent van de bevolking goed lezen en schrijven. De leiding van het alfabetiseringsonderwijs is in 2007 overgedragen aan plaatselijke collega’s.

Controleren en toepassen

We steken veel tijd in het begeleiden van het bijbelvertaalwerk in de Unataal. Daarom trainden en begeleidden we een team van Una-vertalers, dat begon met het vertalen van het Nieuwe Testament. Bij dit project waren de predikanten Wilem Balyo en Titus Bitibalyo de hoofdvertalers. Het Una Nieuwe Testament werd uitgegeven in 2007. Vorig jaar verscheen er een ongewijzigde herdruk.
Sinds 2008 wordt er gewerkt aan de vertaling van het complete Oude Testament in de Una-taal. Hoofdvertalers zijn de ouderlingen Melkias Kipka en Gipson Malyo. Wij fungeren daarbij als vertaalconsulenten. Dat betekent dat we controleren aan de hand van de grondtekst en van begripstesten met de plaatselijke bevolking of de vertaalde Bijbelgedeelten getrouw, duidelijk en op een natuurlijke wijze zijn vertaald.
Scripture Use (bijbelgebruik) is ook een belangrijk aspect van het werk van bijbelvertalers en vertaal-consulenten. Waarom is dat zo? De Bijbel moet niet alleen vertaald worden in de stamtaal, maar de Schrift moet bovendien ook gelezen, begrepen en toegepast worden. Om het goede en regelmatige gebruik van de vertaalde Bijbel te bevorderen, worden er regelmatig studiebijeenkomsten georganiseerd voor predikanten, ouderlingen en gemeenteleden. Thema’s zijn: Schriftgebruik, bijbeluitleg, Bijbelse kernbegrippen, geestelijke strijd, enzovoort.

Stamtalen

Binnen het gebied van de Gereja Jemaat Reformasi di Papua (GJRP), de kerk die voortgekomen is uit het zendingswerk van de Gereformeerde Gemeenten, worden zes verschillende stamtalen gesproken: het Yali, Mek, Una, Momina, Kopkaka en het Arimtap. In het Yali is al het Nieuwe Testament en een deel van het Oude Testament beschikbaar. Het was de bedoeling dat het Yali-vertaalteam de vertaling van het gehele Oude Testament zou afronden. Het project ligt jammer genoeg stil omdat de vertalers niet goed met elkaar overweg konden. In de Mek-taal (Nipsan) is er onder leiding van Alinda Paul een begin gemaakt met de vertaling van het Nieuwe Testament. Op dit moment is het onduidelijk in hoeverre het Mek-vertaalteam nog actief is na het vertrek van Alinda. De komende tijd hopen we samen met de leiding van de GJRP, die uiteindelijk verantwoordelijk is voor dit project, de voortgang van dit vertaalproject te evalueren. In de Una-taal is ongeveer dertig procent van het Oude Testament vertaald. De meest recent vertaalde en gecontroleerde boeken zijn Jozua en Richteren, de kleine profeten en het boek van de Psalmen.
In de andere drie stamtalen, het Momina, Kopkaka en Arimtap, wordt geen bijbelvertaalwerk gedaan. Mogelijk kan men gebruik maken van een vertaling in een verwant dialect. Als een belangrijk deel van de bevolking goed Indonesisch spreekt, is een eigen vertaling ook niet nodig.

Lesgeven

Zowel Margreet als ik zijn als vertaalconsulenten betrokken bij het controleren van het Una Oude Testament. Daarnaast controleren we ook regelmatig Bijbelvertalingen in andere Papoea-talen. Als vertaalcoördinator geeft ik regelmatig advies aan de leiding van SIL (zie onderaan Samenwerking met Wycliffe/SIL) en aan vertaalconsulenten en bijbelvertalers. Samen met een collega schreef ik twee jaar geleden een handboek voor vertaalprocedures voor bijbelvertalers en vertaalconsulenten in Azië.
Daarnaast geef ik een paar weken per semester college aan de theologische hogeschool in Wamena of de theologische hogeschool Johannes Calvijn in Denpasar (Bali). Afhankelijk van de behoefte van de school gaat het om Hebreeuws, Grieks, exegese, zendingswetenschap of wetenschapsfilosofie.
Margreet besteedt naast haar hoofdtaak als vertaalconsulent ook veel tijd aan het begeleiden van Papoea-jongeren en ouderen. Deze begeleiding betreft enerzijds het voorlichting geven over ziekte, gezondheid en medicijngebruik. Daarnaast heeft deze begeleiding ook een pastorale kant. Verder zorgt Margreet ook voor de financiële administratie. Naast alle bezigheden voor ZGG, Wycliffe en SIL hebben we ook nog een taak in de familiekring. Eén keer per week passen we op onze kleinkinderen die sinds oktober vorig jaar ook in Sentani wonen. Onze zoon Kars is piloot bij Yajasi, de vliegdienst van Wycliffe op Papoea, Indonesië. We vinden het heel bijzonder dat Kars samen met zijn vrouw Missy en hun twee kinderen nu zo dichtbij wonen.

Samen

Sinds 1997 hebben we samen met anderen veel werk gemaakt van het trainen van lokale bijbelvertalers, niet alleen in de Una-taal, maar ook in andere talen. Veel Papoea-vertalers zijn inmiddels in staat om zelfstandig vertaalwerk te doen. Vertalen is echter veel meer dan alleen het technisch in staat zijn om een goede vertaling te leveren. Sommige vertaalprojecten komen na verloop van tijd stil te liggen, omdat de vertalers niet goed kunnen samenwerken. Ook komt het voor dat vertalers niet doelgericht werken of te weinig discipline hebben om het vertaalwerk af te maken. Er zijn zoveel dingen die de aandacht vragen dat het bijbelvertaalwerk er soms bij inschiet.
Tijdens trainingen voor bijbelvertalers besteed ik altijd veel tijd aan de geestelijke, technische en sociale aspecten van het bijbelvertaalwerk. Teamwerk en het oplossen van conflicten zijn daarbij vaste onderdelen. Desondanks lukt het lang niet elk vertaalteam om op een goede manier met elkaar samen te werken.

Vertraging

Soms zijn er zaken die het bijbelvertaalwerk aanzienlijk kunnen vertragen. Wat het Una-project betreft was het overlijden van ouderling Zeth Nabyal (december 2012) zo’n gebeurtenis. Zeth was zelf geen vertaler, maar wel de voorzitter van het Una-vertaalcomité. Ook was hij voorzitter van de kerkenraad. Door zijn overlijden viel er een groot gat in het gemeentewerk. Dat gat werd voor een belangrijk deel gevuld door ouderling Gipson Malyo, die daardoor tijdelijk nauwelijks meer toekwam aan het vertaalwerk.
Daarnaast heeft het Una-vertaalteam de afgelopen jaren veel tijd besteed aan Scripture Use, het nadenken over manieren om het bijbelgebruik onder de Una-mensen te stimuleren. De studiebijeenkomsten hierover zijn een heel goede investering van tijd, maar die tijd komt natuurlijk wel in mindering op tijd die beschikbaar is voor het vertaalwerk.

Toekomst

Wat is in de toekomst nodig voor het werk op Papoea? Bijbelvertaalwerk vraagt veel gebed, inzicht, geduld en discipline. We zouden gebed willen vragen voor de voorspoedige voortgang van het bijbelvertaalwerk in de Una-taal en in de Mek-taal en in alle andere talen waarin momenteel bijbelvertaalwerk wordt gedaan. Op grond van de huidige planning ziet het ernaar uit dat het nog wel tot 2018 zal duren voordat het gehele Oude Testament in het Una zal zijn vertaald en alle vertaalcontroles zullen zijn uitgevoerd. We vragen ook gebed voor de GJRP-kerk in het Yali-gebied. Hopelijk wordt er een oplossing gevonden zodat het vertaalwerk ook daar kan doorgaan.

 

Samenwerking met Wycliffe/SIL

Wycliffe Bijbelvertalers is een organisatie die zich richt op het vertalen van de Bijbel in talen die vaak nog niet op schrift zijn gesteld. De Nederlandse tak van Wycliffe heet Wycliffe Nederland en bemiddelt tussen de kerkelijke gemeenten in Nederland en partnerorganisaties buiten Nederland. SIL International is een wetenschappelijke organisatie die zich wereldwijd inzet voor taalontwikkeling.
Dick en Margreet Kroneman zijn in december 1987 vanuit de gemeente Utrecht uitgezonden door Zending Gereformeerde Gemeenten en Wycliffe Nederland. De samenwerking heeft in de loop van de jaren goed gefunctioneerd. Wycliffe Bijbelvertalers geeft alle ruimte om samen te werken met de zending en met de kerk op het zendingsveld. Een belangrijk deel van hun vertaalkundige opleiding en begeleiding hebben zij ontvangen van SIL, de wetenschappelijke zusterorganisatie van Wycliffe. Op dit moment participeren zij volop in SIL International.
Dick is sinds 2008 in deeltijd vertaalcoördinator voor SIL in Azië en is als zodanig verantwoordelijk voor training, beleid en kwaliteitscontrole voor het vertaalwerk van SIL in Azië. Eens per jaar leidt hij een vierweekse workshop ergens in Azië (India, Filippijnen, Thailand of Indonesië) waarin nieuwe vertaalconsulenten worden opgeleid. Margreet is de laatste twee jaar ook betrokken geweest als docent aan deze opleiding.

Tijdlijn Una-vertaalproject

1987 (dec.) - Uitzenddienst familie Kroneman; start alfabetisering in Una-taal
1988 - Familie Kroneman betrokken bij Una-vertaalproject NT
1997 - Start training lokale bijbelvertalers
2007 - Eerste publicatie NT in het Una in een oplage van 550 exemplaren; overdracht van leiding van alfabetiseringsonderwijs aan plaatselijke collega’s
2008 - Start vertaling van het complete OT in het Una
2012 (dec.) - Overlijden ouderling Zeth Nabyal (voorzitter Una-vertaalcomité) waardoor het Una-vertaalproject vertraging opgelopen heeft
2013 - Herdruk NT in het Una van 1.500 exemplaren
2014 - Ongeveer 45% van de Una-bevolking kan goed lezen en schrijven; ongeveer 30% van het OT is in het Una vertaald

Eerder verschenen in Paulus 342 - juli 2014