Zingen op het zendingsveld

Kerkmuziek is belangrijk in Albanië en Ecuador

Zodra je in Nederland de kerk binnenloopt, hoor je het orgel spelen. Er is hard gestudeerd door de organist die de gemeentezang begeleidt. De gemeente zingt uit volle borst mee met de psalmen die op het psalmbord aangeven staan. Hoe gaat dit eigenlijk in de zendingsgemeenten van Ecuador en Albanië? Speelt men daar ook op een orgel? Welke liederen worden er gezongen? We vragen het aan Sofieke van Olst uit Portoviejo en Kostaq Xuxi, een gemeentelid uit Delvinë.

Door Jacoline van den Dool en Liesbeth de Jongste

Muziek is belangrijk voor Ecuadoranen: 'Als je in Ecuador op straat loopt, hoor je overal muziek vandaan komen: uit huizen, auto’s, een luidsprekerbox op straat of zelfs gewoon van iemand die zonder schaamte hardop zingt', vertelt Sofieke van Olst. Omdat Ecuadoranen muziek belangrijk vinden, speelt muziek een grote rol tijdens de kerkdienst.
Ook in Albanië is muziek een wezenlijk onderdeel van de eredienst. Kostaq Xuxi, die in Delvinë de gemeentezang begeleidt, vertelt waarom: 'Muziek is een geweldig mooie manier om God te eren. We zijn mensen met gevoel en die gevoelens uiten we het beste met muziek en zang. Zo kunnen we met liederen God loven, maar ook onze schuld belijden of onze nood bekend maken, vaak beter dan met gesproken woorden.' Daarom wordt in de dienst veel gezongen: 'Soms zingen we ook na de dienst, als we in de zaal koffiedrinken met elkaar.' Voor de begeleiding worden verschillende instrumenten gebruikt: gitaar, accordeon en een keyboard. De Albanese gemeente heeft enkele berijmde psalmen, er zijn Bijbelteksten op muziek gezet en verder zingt men christelijke liederen en hymnes.

Eigen liedboek

Kostaq kiest de liederen voor de zondagse dienst zelf uit of overlegt met de voorganger. Op verzoek van Kostaq geeft soms een van de zendingswerkers de liederen op. Het is de taak van de zendingswerkers om samen met de gemeenteleden een liedbundel samen te stellen. Er zijn verschillende zaken waarop gelet moet worden bij het kiezen van liederen. Nellie Keijzer, zendingswerker in Delvinë, noemt drie punten: 'Allereerst moet de tekst natuurlijk overeenkomen met de Bijbelse boodschap. Daarnaast is het belangrijk dat de tekst begrijpelijk is voor de kerkgangers. En tenslotte moeten de melodieën passen bij het soort lied en bij de cultuur. Sommige melodieën vinden geen aansluiting. We hebben geprobeerd om verschillende psalmen met de ons bekende melodie aan te leren. Ze worden nooit gekozen!'
Ook in Ecuador maken de gemeenten gebruik van een eigen liedboek. Dit liedboek wordt Himnario genoemd. Op dit moment bestaat het liedboek uit drie delen: psalmen, letterlijke Bijbelgedeelten en geestelijke liederen. Tijdens de kerkdienst wordt zoveel mogelijk uit de eerste twee delen gezongen. De samenzang ondersteunt op deze manier de preek. Ook tijdens de wekelijkse bijbelstudiebijeenkomst wordt gezongen. De aanwezigen mogen dan liederen uit het hele liedboek kiezen. 'De mensen zijn vaak zo enthousiast dat er verschillende nummers door elkaar geroepen worden. Het is dan moeilijk om te kiezen welk lied er aan de beurt is. Wat merken we dan hoe graag de mensen psalmen zingen! Het blijkt waar te zijn dat je in de psalmen Gods volk in het hart kijkt. Ook in Ecuador herkennen mensen zich in de psalmen.'
Het zendingsteam heeft de achterliggende jaren geprobeerd bijbelgetrouwe liederen toe te voegen aan het Himnario. 'Dit hebben we in overleg gedaan met de drie gemeenten die er in Ecuador zijn. Het is namelijk heel belangrijk dat zo’n project door de gemeenten gedragen wordt. Alleen dan gaan ze de liederen ook echt zingen.' Het team is op zoek gegaan naar psalmen en letterlijke Bijbelgedeelten die beschikbaar zijn om in het Spaans te zingen. Ze vonden liederen op internet, cd’s en in bundels van andere gemeenten. Bij de zoektocht naar geschikte muziek bleek, net als in Albanië, dat het belangrijk is dat de muziek aansluit op de cultuur. 'Er zijn verschillende Europese versies van de Spaanse psalmen beschikbaar. De muziekstijl is soms echter zo Europees dat deze slecht aansluit op de Ecuadoraanse cultuur. We moeten dus zoeken naar Spaanse teksten die letterlijk uit de Bijbel komen en waarvan de muziek in de Zuid-Amerikaanse cultuur past.'

Muziekles

De begeleiding van de kerkdienst wordt in Delvinë door hooguit twee personen verzorgd. Kostaq zou graag willen dat er een muziekgroepje komt dat ruim voor de dienst samenkomt om de te zingen liederen met elkaar te oefenen. Terwijl het in Albanië nog de wens is om met meerderen te musiceren, worden in Ecuador al jaren veel gemeenteleden ingezet bij de muzikale begeleiding van de dienst.
Ruim zeven jaar geleden vestigde familie Van Olst zich in Portoviejo. Vanaf dat moment is Sofieke betrokken bij de muzikale vorming van de gemeenteleden. De muzikale begeleiding van een Ecuadoraanse kerkdienst is anders dan die in Nederland. Sofieke vertelt: 'Wij gebruiken een piano, gitaren en een tamboerijn. Ook is er iemand die leidinggeeft aan de gemeentezang via voorzingen.'
Muziek maken is in Ecuador alleen weggelegd voor natuurtalenten. Muziekles is voor de meeste mensen te duur. Op school wordt wel muziekonderwijs gegeven, maar de kwaliteit van dit onderwijs is slecht: 'Zingen leren de kinderen niet. Vaak wordt er een grote luidspreker neergezet en schreeuwen de kinderen mee met de muziek. Ik merk bij de cursussen voor jongeren dat ze daardoor niet op toon kunnen zingen.'

Groepsverband

Sofieke organiseert muzieklessen in de gemeente met als doel dat de gemeenteleden zelfstandig muziek kunnen maken tijdens de kerkdienst. 'Er zijn de achterliggende jaren gitaar-, piano en blokfluitcursussen gegeven. Dit zijn geen officiële muzieklessen, maar lessen die speciaal gericht zijn op het bespelen van een instrument tijdens de kerkdiensten. We oefenen de liederen die we in de kerk zingen. Het is belangrijk om dit in groepsverband te doen, omdat Ecuadoranen gezelschapsmensen zijn. Ze vinden het moeilijk om zelfstandig te oefenen en vooral om dit trouw te blijven doen. Ik moet de cursisten steeds weer stimuleren om door te gaan.'
De muzieklessen blijken bovendien een goede methode te zijn om mensen bij de gemeente te betrekken. 'De lessen trekken vooral veel jongeren. Vorig jaar hadden we uiteindelijk een muziekgroep van vijfendertig personen. Helaas zie je na verloop van tijd soms toch weer jongeren afhaken.'
Een van de gemeenteleden vertelde aan Sofieke dat ze bij de kerk is gekomen door de blokfluitles die Sofieke aan haar dochter gaf. Na veel aandringen kwam ze eens bij haar dochter luisteren en sinds die tijd is ze in de kerk gebleven. Dit is een stimulans om door te gaan met het geven van de lessen.
Sofieke heeft haar werk ondertussen stukje voor stukje overgedragen aan Ecuadoranen. 'Gelukkig sta ik er sinds vorig jaar niet meer alleen voor. Op dit moment is de muziekgroep opgesplitst in vier groepjes die elk een Ecuadoraanse leider hebben. Deze vier groepjes worden door een Ecuadoraan gecoördineerd. Eerst was ik nog bij de besprekingen, maar inmiddels is alles helemaal overgedragen.'

Zelf componeren

De gemeenteleden worden niet alleen ingeschakeld bij het maken van muziek tijdens de dienst, maar helpen ook met de zoektocht naar geschikte liederen. In Guayaquil wordt af en toe een psalm op muziek gezet door een groepje gemeenteleden. Als er geschikte liederen gevonden zijn, moeten deze in de gemeente aangeleerd worden. Hier wordt bewust tijd voor gereserveerd. 'Een keer per twee maanden hebben we op woensdagavond een noche de cántico, een zangavond. Dan worden er vijf nieuwe liederen aangeleerd aan de gemeente. Op deze manier heb je ook snel door welk lied goed te zingen is en welk lied eigenlijk niet zo Ecuadoraans is.'
In Delvinë zijn heel wat liederen gemaakt door enkele leden van de gemeente. Helaas is een van hen overleden. Kostaq maakt nog steeds nieuwe liederen. Nellie Keijzer: 'Kostaq is een gevoelsmens. Hij vindt het mooi en bijzonder om zijn muzikale gaven in te zetten voor de gemeente. Hij probeert in het vertalen van de psalmen, maar ook in het maken van andere liederen God te eren. Er zijn verschillende gedeelten van psalmen vertaald door anderen en hij maakt er de muziek bij. Daar geeft hij zich helemaal voor.' De gemeente heeft nauwelijks psalmen die in z’n geheel berijmd zijn. Men probeert de kern van de psalm weer te geven. Een bepaald gedeelte wordt vertaald en daarbij wordt een refrein gemaakt. Vervolgens wordt deze tekst op muziek gezet. Kostaq zegt zelf: 'Het berijmen van psalmen is erg moeilijk. Het is een lied dat door iemand anders is gemaakt en je moet hier dezelfde gevoelens in leggen. Bovendien moet het goed vertaald worden en binnen de muziekstructuur passen.'

Streekgebonden

Als bron gebruikt men de Albanese Bijbel. Kostaq maakt de melodie meestal zelf. Deze moet passen binnen de Albanese cultuur en dat is vaak ook nog streekgebonden. Sommige melodieën worden niet gebruikt in bepaalde delen van het land, terwijl die in andere delen juist heel geliefd zijn. Voor de liederen die hij heeft gemaakt, heeft Kostaq steeds bekende Albanese melodieën gebruikt of erin verwerkt.
In Albanië is nog geen gemeenschappelijke liedbundel. Nellie: 'Bijna iedere kerk heeft een zangbundel, waar ‘eigen’ liederen in staan en liederen die ook wel in andere kerken worden gezongen. Nu willen we proberen om met verschillende kerken te gaan werken aan één bundel. Dit blijkt echter nogal moeilijk te zijn, onder andere doordat de voorkeur voor melodieën streekgebonden kan zijn. Toch gaan we proberen om dit plan te laten slagen.'
Er wordt op het zendingsveld dus veel waarde gehecht aan samenwerking. Want wat is er mooier dan samen de Heere te dienen door middel van zang en muziek!

Eerder verschenen in Paulus 341 - mei 2014