Kennis van en omgaan met andere godsdiensten

Peter en Ineke de Niet bereiden zich voor op het werken onder moslims

Serie: in opleiding (6)

Als Paulus in Athene is, is hij diep verontwaardigd omdat de stad zo afgodisch is. Elke zendingswerker maakt dit in meerdere of mindere mate mee als hij voor het eerst aankomt op het zendingsveld. Daarom wordt hier in de opleiding al aandacht aan besteed. Een gesprek met vertaalbegeleiders Peter en Ineke de Niet, die op 10 september uitgezonden zijn naar Guinee.

Door Just van Toor

Wie aan Guinee denkt, denkt ook snel aan de islam. In de omgeving van Garama, waar familie De Niet zich heeft gevestigd, is praktisch iedereen moslim. Dat betekent dat ook de hele cultuur daardoor gestempeld wordt. In hoeverre kun je daar als christen in meegaan? Hoe maak je daarin je keuzes?

Opleiding

Op verschillende momenten kwam het onderwerp andere godsdiensten aan de orde. Peter: 'Toeruster Jan van Doleweerd heeft het thema behandeld samen met het onderwerp cultuur. Deze twee zaken hangen namelijk nauw met elkaar samen. In Guinee is de hele cultuur doordrenkt met de islam. Ook hebben we over deze thema’s nagedacht tijdens een cursus van Wycliffe Bijbelvertalers. Deze cursus gaat over de vraag hoe je het beste een geheel onbekende taal en cultuur je eigen kunt maken. Onderdeel ervan is de vraag hoe je om kunt leren gaan met cultuurverschillen. Ook hebben we een training gevolgd bij Stichting Evangelie & moslims. Zij hebben veel kennis over hoe de boodschap van Gods Woord door moslims ontvangen wordt.' Moslims gaan er bijvoorbeeld van uit dat de Bijbel opzettelijk vervalst is. Ze geloven dat de Bijbel vervalst is omdat er tegenstellingen bestaan tussen de leer van de Bijbel en wat ze in de koran lezen. En omdat ze ervan uitgaan dat de koran onfeilbaar is, moet de Bijbel dus wel vervalst zijn. Een ander groot bezwaar van moslims is dat ze niet geloven dat God een zoon zou kunnen hebben.

Volksislam

Een van de belangrijkste lessen is voor Peter en Ineke dat de islam over de wereld erg verschillende gezichten kent. In Guinee is sprake van volksislam. Wat wordt daarmee bedoeld? Peter vertelt: 'Binnen de volksislam is de leer van de islam sterk vermengd met traditionele godsdiensten. Dat is dus heel anders dan de islam in het Midden-Oosten. Je zou kunnen zeggen dat de volksislam een omhulsel is. In dit omhulsel is een kern aanwezig van geloof in boze geesten en vervloeking. Daardoor zoeken mensen hun heil in het doen van hun islamitische plichten, maar hebben ze bijvoorbeeld ook amuletten in huis. Toen in Guinee-Bissau iets was gestolen, werd door de benadeelde een vervloeking uitgesproken. Daarna vloog in het dorp het ene na het andere rieten dak in brand. Volgens de Guineeërs was dit het gevolg van de vloek. Wij kennen de geestenwereld niet als zo’n realiteit. In feite is er sprake van een mengvorm van verschillende (godsdienstige) religies. Maar de Bijbel komt met de belijdenis dat er maar één Weg tot behoud is. Dat vraagt dus om het opgeven van andere godsdiensten.'

Oud-werkers

Omdat Peter en Ineke niet als eerste ZGG’ers naar Guinee vertrekken, kunnen ze gebruik maken van ervaringen van oud-werkers. Zo hebben ze verschillende gesprekken gehad met familie Van Linden. Kees Jan was eerder als begeleider van het vertaalwerk in Garama werkzaam en begeleidt het werk nu vanuit Nederland. Peter: 'Kees Jan gaf een helder voorbeeld van een dilemma. Ze waren uitgenodigd om aanwezig te zijn bij het aanbrengen van de fundering voor een huis. Dat gaat gepaard met allemaal rituelen. Ze besloten om niet binnen de fundering te gaan zitten, maar erbuiten. De vraag is steeds: hoe laat ik merken waar ik achter sta en waar niet? Wij westerse christenen geloven niet zo sterk in de realiteit van de geestenwereld zoals de Guineeër dat beleeft. Dat kunnen we wel zeggen, maar voor hen blijft het een realiteit. Als je naar de moskee gaat, interpreteren zij dat als respect voor de islam. Deze keuzes steeds te moeten maken zal best lastig zijn. Het is fijn daarover ook te kunnen overleggen met teamleden.'
Ineke vult aan: 'Ook tijdens de taalstudie in Frankrijk deden we al ervaring op met culturele verschillen, al was dat nog met christenen onderling. Zo werd er verschillend gedacht over de zondagsbesteding. Wij gingen ’s ochtends naar een Franse kerk en ’s avonds luisterden we via internet naar de dienst in onze thuisgemeente Amersfoort terwijl andere studenten hele andere activiteiten ondernamen, zoals een museum bezoeken. Dat was een nuttige ervaring.'

Verwondering

Voor Peter heeft het zich verdiepen in andere godsdiensten ook een mooie les opgeleverd: 'Hoe meer je je verdiept in de islam, hoe meer je je verwondert dat je bent geboren in een christelijk gezin en dat de leer van zaligheid door Christus alleen waarde heeft gekregen in je leven. Een christen mag de troost en vastheid hebben dat hij voor rekening van een Ander ligt. Al ben je een heel leven bezig met rituelen, met pogingen om je voorouders goed gezind te blijven; de angst blijft over. Omdat dit voor de mensen om je heen grote realiteit is, moet je je er wel grondig in verdiepen. Allah blijkt voor hen heel ver weg te zijn. De geestenwereld is als het ware een brug tussen Allah en de mens. Zeker ook het contact dat mensen denken te kunnen hebben met goede geesten. Als je dan komt met de boodschap van God Die Zich met mensen verzoent zonder tussenkomst van geesten, is dat iets nieuws.'
Terwijl dit gesprek plaatsheeft aan het einde van het opleidingstraject, voorziet Peter best wat spanningsvelden waar hij tegenop ziet: 'In hoeverre moet je je op het zendingsveld openstellen voor de cultuur van een ander als je weet dat die doordrenkt is met heidense rituelen? Als je echt contact met mensen wilt, is het belangrijk hun cultuur te kennen. Ineke en ik zien er naar uit om hier ook met de teamleden in Guinee over in gesprek te gaan. Je kunt je hier op afstand wel in deze thema’s verdiepen, maar in de praktijk zal het ook soms wel anders zijn. Het wordt tijd om de boeken dicht te doen en aan het werk te gaan.'

Ergernis

Peter volgt als vertaalkundige ook dilemma’s die spelen op het gebied van bijbelvertaalwerk. Dat is immers straks zijn belangrijkste taak. Peter: 'Een actueel voorbeeld is de discussie die binnen Wycliffe Bijbelvertalers gespeeld heeft over het vertalen van ‘Zoon van God’ in een moslimcultuur. Hoe maak je zo’n afweging? Je kunt te veel bewegen richting je doelgroep waardoor de kern van het Evangelie in het gedrang komt. Daar moet je voor oppassen. Zulke afwegingen maken blijft altijd moeilijk: zowel in het gesprek met moslims als hoe je het op schrift zet. Het Evangelie heeft altijd iets ‘tegenover’ in zich. Het was de Joden al een ergernis en de Grieken een dwaasheid.' Het is goed om over zulke vragen te blijven nadenken met collega-vertalers die met dezelfde vragen te kampen hebben.
Verdieping in andere culturen heeft dus nadrukkelijk op de agenda gestaan in de achterliggende maanden. Er zijn boeken over gelezen, Peter en Ineke hebben de cursussen gevolgd. Er zijn gesprekken over geweest met oud-werkers en medestudenten. Hoe beoordelen ze met al deze ervaring eigenlijk hun eigen cultuur? Peter: 'Het Evangelie stelt aspecten van cultuur altijd in de schuld. Ook als je kijkt naar onze cultuur, zelfs de kerkelijke cultuur. Als je dat ervaart, ben je ook minder snel geneigd neer te zien op andere culturen. Ook niet op de cultuur van de volksislam in Guinee. Slechts het werk van de Heilige Geest verandert het hart en de cultuur. Dat kan de Heere alleen Zelf geven. Wij westerlingen zijn daar even nadrukkelijk van afhankelijk als de Guineeërs, Papoea’s of Ecuadoranen.'

Eerder verschenen in Paulus 338 - november 2013

Lees ook de andere artikelen in deze serie
Ervaringen met taalstudie (1)
Emigreren met kinderen (2)
Afscheid van Nederland (3)
Ervaring met cultuurstudie (4)
Zoeken naar verblijfslegitimatie (5)